آشنایی با هنر سفالگری - کولو

خبرنگاران | سرویس فرهنگ و هنر - ظرف های گلی و سفالی جزو قدیمی ترین کار های دستی بشر هستند. حتی قبل از ساخت و اختراع شیشه ظرف های سفالی وجود داشتند. به همین دلیل سفالگری از هنر های ماندگار انسان از دوره باستان تا به امروز است. برای آشنایی بیشتر با هنر سفالگری با ما همراه باشید.

هنر سفالگری چیست؟

هنر سفالگری، هنر ساخت ظروف و اشیا با گل است. در قدیم با سفال ظرف های گوناگون مانند کوزه، پیاله و امروزه گلدان و اشیای تزئینی می سازند. علی رغم قدیمی بودن این هنر و صنعت، با گذشت زمان از بین نرفت، بلکه توانست به یاری ذوق و ایده بشر توسعه پیدا کند. سفالگری به خاطر فراوانی و ارزانی و در عین حال زیبا بودنش هواداران زیادی دارد. همچنین سفال دارای استحکام زیادی است و می تواند هزاران سال زیر خاک دوام بیاورد. البته ناگفته نماند که استحکام سفال به روش درست کردن و پخت آن هم بستگی دارد.

واژه سفال در لغت نامه دهخدا این گونه معنا شده است:

سفال به گیلکی سوفال. معروف است که ریزه کوزه سبوی شکسته باشد. (برهان). آوند گلی و خزف. (غیاث). اسم فارسی خزف است. (تحفه حکیم مومن). گل پخته. (الفاظ الادویه): و بام خانه هاشان [ خانه های طبرستان]همه سفال سرخ است. (حدود العالم).

تاریخچه ای از سفالگری

فکر ساخت ظروف سفالی مربوط به زمانی است که بشر به دنبال راهی برای فاسد نشدن مواد غذایی بود. زمانی که انسان ها در دشت زندگی می کردند و به خاصیت شکل گیری و چسبندگی گل رس پی بردند، ظرف های سفالی را به شکل های مختلف ساختند. اولین نمونه های سفال مربوط به هشت هزار سال قبل میلاد مسیح است که با دست و در کنار آتش ساخته می شد. بعضی معتقدند که اولین چرخ های سفالی در قرن چهارم پیش از میلاد ابداع شد و تحولی بزرگ در صنعت سفالگری به وجود آورد. پس از آن این هنر رونق گرفت و استفاده از رنگ های متنوع و زیبا در لعاب های ظروف سفالی این هنر به اوج خود رسید.

هنر سفالگری دارای سابقه ای دیرینه است به گونه ای که حتی باستان شناسان از راه سفالگری با شرایط اجتماعی و مالی یک منطقه آشنا می شوند و با مطالعه سفال های بر جای مانده می توانند در خصوص زندگی، دین، روابط اجتماعی و ... یک قشر خاص اظهار نظر نمایند. رفته رفته و با گذشت زمان هنرمندان سفالگر طرح هایی از گل و بوته را روی سفال ها کشیدند و آنها ها را زیباتر و جذاب تر کردند.

هنر سفالگری در ایران قدمتی بیش از ده هزار سال دارد به گونه ای که قدیمی ترین ظرف سفالی دارای نقش و نگار مربوط به ایران است و قدیمی ترین کوره پخت و چرخ سفال هم در شوش بوده است. سفالگری هم مانند دیگر هنر ها (خاتم کاری، قلمکاری و ...) در زمان قاجار سقوط کرد، ولی به لطف و علاقه عده ای از دست اندرکاران صنایع دستی توانست قوتی دوباره گرفته و رشد کند، به گونه ای که تبدیل به یکی از برجسته ترین هنر های دستی شود.

مناطقی که سفالگری در آنها رواج دارد

مند گناباد، لالجین همدان، میبد یزد، شهرضای اصفهان، زنوز آذربایجان، کوزه کنان آذربایجان، کلپورگان سیستان و بلوچستان، جویبار مازندران و سیاهکل گیلان

در هر یک از این مکان ها سفال های مخصوص به خود وجود دارد و تفاوت اندک در نوع مواد اولیه باعث تفاوت رنگ و طرح آن ها می شود و این موضوع سبب شده که محصول هر منطقه به راحتی از منطقه ای دیگر قابل تشخیص شود.

روش های ساخت سفال

انواع روش های ساخت عبارتند از:

• روش فشاری، روش ورقه ای، روش لوله ای: در این روش ها، سفال به یاری دستان هنرمند سفالگر ساخته می شود و از چرخ سفال استفاده نمی نمایند. در واقع فرم دهی به خاک و گل توسط دست انجام می شود.
• روش چرخکاری: از چرخ سفالگری برای شکل دادن به سفال استفاده می شود.
• روش دوغابی: روش دوغابی که برای تهیه سرامیک به کار می رود، دوغاب تهیه شده در قالب هایی از جنس گچ ریخته شده و به این وسیله به آن شکل می دهند. پس از اجرا سفال و سرامیک خام حاصل را در کوره با دمای 950 الی 1000 درجه سانتی گراد می پزند. فراورده حاصل را بیسکوئیت می نامند که برای مراحل لعاب دادن و انواع رویه آرایی­ ها و تزئین استفاده می­ شود.

ابزار مورد احتیاج برای سفالگری

حوله، چرم یا پوست بز یا گوسفند، سوزن سفالگری، سیم قطع نماینده، چاقوی سفالگری، مشته، ابزار حلقه، سیم و تراش، ابزارآلات چوبی سفالگری، اسفنج، قلمو، کاسه و آب، اندازه گیر، جعبه.

خاک سفالگری

ماده اصلی و اولیه سفالگری گل است که با ترکیب انواع خاک ها با آب به دست می آید.

مرغوب ترین خاک برای سفالگری، خاک رس است که به دلیل داشتن مقادیر زیادی آهن، سرخ رنگ است. هر چه ذرات خاک ریز تر و متراکم تر باشند، سفال فراوری شده مرغوب تر است. خاک رس یکی از بهترین ها برای سفال گری است. خاک رس پس از پخت و عمل آوری خاصیت سختی و استحکام خود را برای همواره حفظ می نماید. خوب است بدانید که خاک رس خود انواع مختلفی دارد که عبارتند از:

• کائولن یا کائولین: این خاک رس یه رنگ سفید بوده و از آن به منظور ساخت ظروف چینی استفاده می شود.
• رس بال یا بال کلی: تنوع رنگ زیادی دارد و از رنگ زرد کمرنگ تا مشکی وجود دارد. از این نوع رس نیز برای ساخت ظروف چینی و سرامیک استفاده می شود.
• خاک نسوز: ظروف ساخته شده از این نوع رس در مقابل دمای زیاد و آتش مقاوم بوده و نمی شکند و از بین نمی فرایند.
• خاک رس خشت: این خاک معمول ترین نوع رس است و کاربرد های فراوانی دارد. برای ساختن ظروف سفالی عادی و ارزان قیمت از نوع خاک رس استفاده می شود.

مراحل ساخت سفال

چهار مرحله برای ساختن انواع ظروف سفالی وجود دارد:

1. آماده کردن گل: که شامل ورز دادن گل قبل از آغاز کردن به کار است.

2. شکل دادن به آن: بعد از ورز دادن، گل برای کار آماده شده و با استفاده از چرخ یا به طریق دستی به آن فرم می دهند.

3. تزئین: بعد از اینکه شیء مورد نظر ساخته شد با استفاده از روش های تزئین مختلف، به زیبایی و جلوه آن اضافه خواهد شد.

4. حرارت دادن: در مرحله نهایی، شیء ساخته شده را در کوره حرارت می دهند.

چه چیز هایی با سفال ساخته می شود؟

با ستفاده از خاک رس ظروف و اشیا متنوعی می سازند که بعضی از آن ها عبارتند از: بشقاب، فنجان، گلدان ها و ظروف تزیینی زیبا و کوزه

فواید کار با سفال

و در انتها بد نیست که با فواید کار با سفال آشنا شوید!

• گل خاک رس سبب ایجاد روحیه لطیف در شما می شود.
• دست زدن به خاک رس و گل سفالگری برای پوست مفید است.
• از این هنر می توانید به عنوان یک فعالیت لذت بخش در کنار دوستان خود و در اوقات فراغت خود بهره مند شوید.
• یک راه حل مناسب و عالی برای پرورش خلاقیت ها و استعداد هاست.
• هنر سفالگری ورزش مناسبی برای ذهن و بدن به شمار می رود.
• ساخت اشکال و ظروف مختلف به وسیله گل خاک رس، اوقات فراغت شاد و دلپذیری را برای شما ایجاد می نماید.
• سفالگری یکی از مناسب ترین روش ها برای کاهش استرس و اضطراب است.
• ایجاد آثار هنری گوناگون با سفال سبب افزایش اعتماد به نفس در شما می شود و باور توانایی های فردی را برای شما امکان پذیر می نماید.
• سفالگری یک از فعالیت های بسیار مفید برای رسیدن به آرامش روحی و روانی است و زمینه را برای کاهش درد و بیماری فراهم می آورد.

آیا شما تجربه ای در زمینه سفالگری دارید؟ نظرات و تجربیات خود را به وسیله بخش ارسال نظر با ما و سایر کاربران خبرنگاران در میان بگذارید.