تخریب خانه های تاریخی به بهانه ساخت فیلم و سریال؛ آثار تاریخی زیر تیغ فیلم سازان - کولو

به تازگی، انتشار تصاویری از سریال تازه بی گناه که نشان می دهد بازیگر فیلم درپی یافتن گنج با کلنگ کف و دیواره یک حمام تاریخی را تخریب می نماید، با واکنش منفی مردم و دوستداران میراث فرهنگی کشور روبرو شد.

این موضوع البته تازگی نداشته و پیش از این نیز شاهد به خطر انداختن و آسیب به اماکن تاریخی برای ساخت فیلم ها و سریال ها بوده ایم؛ اما مسئله تخریب احتمالی که به دلیل حضور عوامل سینمایی و تجهیزات آن ها در بناهای تاریخی وارد می گردد، فقط یک سوی نگرانی دوستداران و صاحب نظران میراث فرهنگی کشور است؛ سوی دیگر این ماجرا محتوای بعضی از فیلم های ساخته شده نظیر سریال تازه بی گناه است که با پرداختن به خرافاتی که در میان گنج یابان مطرح می گردد، موجب فرهنگ سازی نامناسبی می گردد و باعث خواهد شد تا افراد بیشتری کلنگ به دست گرفته و در سودای یافتن دفینه، اقدام به تخریب آثار تاریخی و میراث فرهنگی کشور نمایند.

ماجرای تخریب حمام در سریال بی گناه

حدس های زیادی در مورد تصاویر تخریب یک حمام تاریخی در سریال بی گناه، مطرح شده است.

سعید زارع پور، دبیر انجمن فرهنگ قزوین و فعال میراث فرهنگی در این خصوص به خبرنگار خبرنگاران گفت:

در تیتراژ فیلم اشاره ای وجود نداشت که صحنه تخریب در چه جایی رخ داده است؛ اما در فهرست تشکرهایی که در تیتراژ به آن ها اشاره شده، از ادارات کاشان تقدیر نموده اند؛ بنابراین احتمال می دهم فیلمبرداری مجموعه در کاشان اجرا شده است.

وی ضمن اشاره به ابهامات موجود اضافه نمود:

تعیین نیست که تخریبی که صورت می گیرد واقعا در یک اثر تاریخی یا جای دیگری ضبط شده؛ اما باید بگویم نفس این کار اشتباه است؛ یعنی به جای آنکه در فیلم ها و سریال هایمان ارزش آثار تاریخی را بالا ببریم و آن ها را به مخاطب معرفی کنیم، فیلم هایی می سازیم که بنایی تاریخی را در طمع گنج تخریب می نمایند و به نظرم این موضوع دارد ترویج پیدا می نماید.

دبیر انجمن فرهنگ قزوین و فعال میراث فرهنگی ادامه داد:

امروز شاهد آن هستیم که بعضی از افراد در شبکه های اجتماعی با نام های مستعار در زمینه حفاری های غیرقانونی و گنج یابی آموزش هایی ارائه می دهند و (آزادانه) فعالیت می نمایند. از سویی دیگر نیز می بینیم که در ماه های گذشته، بعضی از نمایندگان کوشش هایی را برای قانونی کردن، کشف و خریدوفروش اشیای باستانی داشتند. در چنین فضایی، وقتی در فیلم و سریال هایمان صحنه های تخریب میراث فرهنگی برای گنج یابی را نشان می دهیم، با توجه به بعضی باورهای اشتباه قدیمی در مورد مسئله گنج یابی، به تخریب آثار تاریخی دامن می زنیم.

وی ضمن اشاره به تخریب هایی که به وسیله سوداگران گنج و دفینه در کشور صورت می گیرد ابراز داشت:

به عنوان نمونه، باید به حمامی تاریخی در قزوین اشاره کنم که سر در آن کاشی کاری شده و بعضی بر اساس باورهای اشتباه قدیمی فکر می نمایند هرکجا تصویر خورشید را ببینند پشت آن دفینه وجود دارد. همین باور اشتباه باعث شده به سردر این حمام تاریخی آسیب وارد نمایند. در شهر قزوین آب انباری تاریخی نیز وجود دارد که به آن هم بر اساس همین باورهای اشتباه و با هدف پیدا کردن دفینه آسیب وارد نموده اند. به نظرم نمایش صحنه هایی در فیلم ها و سریال ها مثل اینکه چون نور ماه روی دیوار افتاده باید آن را برای پیدا کردن گنج تخریب نمایند، به باورهای اشتباه قدیمی دامن می زند و نوعی فرهنگ سازی غلط و اشتباه ایجاد می نماید.

آسیب های فیلم سازی در اماکن تاریخی

اگرچه بعضی از فیلم سازان با این توجیه که با ساخت اثر سینمایی یا تلویزیونی در بناهای تاریخی، آن ها را معرفی نموده و توجه عموم مردم را به این اماکن جلب می نماید، نباید این مسئله را از نظر دور داشت که حضور عوامل و تجهیزات سینمایی در یک اثر تاریخی و ساخت وساز انجام شده برای ایجاد لوکیشن مورد نظر می تواند آسیب زا باشد.

پیش از این، تجارب مختلف فیلمبرداری در خانه ها و اماکن تاریخی نشان داده که به سبب ایجاد لوکیشن های مورد نظر برای فیلمبرداری، همیشه خطر تخریب و آسیب رسیدن به اماکن تاریخی وجود دارد.

تجاربی نظیر استفاده از عمارت باغ عفیف آباد برای سریال سووشون تعیین کرد که کارگردانان برای رسیدن به لوکیشن مورد نظر، ممکن است خواسته یا ناخواسته اماکن تاریخی را با آسیب روبرو نمایند.

زارع پور، فعال میراث فرهنگی، در پاسخ به این پرسش که آیا بهتر نیست به جای استفاده از اماکن تاریخی، شهرک های سینمایی پیشرفته و لوکیشن هایی نظیر شهرک سینمایی غزالی درست گردد، گفت:

یقینا این طور بهتر است. استفاده از اماکن تاریخی برای ضبط یک فیلم به این شکل نیست که مجموعه سازنده برای چند ساعت حضور یافته فیلمبرداری نموده و بروند. به هر روی برای نصب تجهیزات صدا و تصویر و نیز با رفت و آمدهایی که دارند آسیب هایی به بناهای تاریخی وارد می نمایند.

دبیر انجمن فرهنگ قزوین با ذکر مثالی از سریال جیران که در قزوین فیلمبرداری شده است، گفت:

صحنه های مربوط به خانه میرزا آقاخان نوری در سریال جیران، در حسینیه قاجاریه امینی های قزوین ضبط شده است. برای ضبط این سکانس روی دیوارهای گچی قدیمی با منگنه و پونز ترمه چسبانده اند، پس از اتمام فیلمبرداری امکان کندن این ترمه ها را نداشتند؛ چون اگر می خواستند این کار را انجام دهند سوراخ های ایجاد شده بخش هایی از گچ را جدا می کرد و آسیب مضاعفی وارد می آورد. بنابراین الان وقتی بازدیدنماینده به حسینیه می آید، با ترمه های چسبیده به دیوارها روبرو می گردد.

لزوم الگوبرداری مناسب از سریال های تاریخی خارجی

اگرچه سریال های تاریخی ایرانی این روزها بلای جان آثار تاریخی شده است و آسیب هایی به بناهای تاریخی وارد می نمایند، شرایط در سریال های تاریخی کشورهای همسایه کاملا فرق دارد. در بعضی از سریال های کشورهای همسایه می بینیم که هم تاریخ شان را به بیننده منتقل می نمایند و هم آسیبی به بناهای تاریخی خود وارد نمی نمایند.

زارع پور در مورد لزوم الگوبرداری از نمونه های پیروز جهانی در زمینه فراوری فیلم و سریال های تاریخی به خبرنگار خبرنگاران گفت:

به نظرم باید الگوگیری از نمونه های پیروز خارجی وجود داشته باشد؛ البته فکر نمی کنم آن قدر در عرصه فیلم سازی پیشرفت نموده باشیم که بتوانیم همانند نمونه های خارجی از جلوه های ویژه استفاده کنیم. در کشورهای دیگر بسیاری از آثار تاریخی به یاری جلوه های ویژه پرداخته می شوند؛ اما اینکه ما در صنعت سینما و تلویزیون پیشرفت ننموده ایم، نباید باعث گردد که به این شکل به بناهای تاریخی خود آسیب وارد کنیم. به نظرم باید از ظرفیت فیلم و تلویزیون برای معرفی آثار تاریخی استفاده کنیم و از انجام اقداماتی که به بناهای تاریخی آسیب وارد می نماید و جبران پذیر هم نیست، حذر کنیم.

وی ضمن اشاره به فیلم علی البدل ساخته سیروس مقدم ابراز داشت:

سیروس مقدم در این فیلم در صحنه ای که شورای ده در یک استخر جلسه می گذاشتند، از لوکیشن یک حمام تاریخی در همدان استفاده نموده است. اگرچه در ظاهر برای این فیلم بازسازی روی اثر تاریخی صورت گرفت، در واقع باعث شده اند که اصالت و هویت این اثر تاریخی از بین برود. نصب دیوارهای کاذب، تخریب حوض و ساخت استخر به این اثر آسیب رسانده است. در پشت صحنه پخش شده از این سریال، دیدیم که چه اتفاقاتی برای این حمام تاریخی افتاده است. در نهایت هم پس از اتمام فیلمبرداری شرایط حمام پس از ساخت فیلم از قبل آن ناخوشایندتر شده است. به نظرم به جای این کار می شد با خلاقیت بیشتر اقدامات بسیار موثرتری برای معرفی این اثر انجام داد؛ اما متاسفانه این گونه نشد.

رسانه خبرنگاران با توجه به وظایف اخلاقی و رسانه ای خود آماده پذیرش و انتشار نقدها، نظرها و پیشنهادهای مردم، دوست داران و فعالان حوزه میراث فرهنگی و جامعه فیلم سازی کشور است. نظر شما در مورد نکات مثبت و منفی ساخت فیلم و سریال در اماکن تاریخی چیست؟