پهنای باندِ روابط ما انسان ها چقدر است؟ - کولو

آیا آدم ها پهنای باندِ عاطفی محدودی دارند؛ به این معنی که هر فرد فقط می تواند تعداد محدودی دوست صمیمی داشته باشد و تعداد معینی آدم را بشناسد؟

به نظر می رسد که چنین است؛ و اگر فردی به شما می گوید به این دلیل که هم اکنون تعداد زیادی دوست دارد، نمی تواند با شما دوستیِ صمیمانه برقرار کند، بهانه نیاورده است. در روابط ما انسان ها تعداد معین و محدودی از دوستان صمیمی و آشنایان می تواند وجود داشته باشد. اما آیا واقعاً در دنیای دیجیتالیِ امروز که افراد در شبکه های اجتماعی و چت روم های آنلاین با هزاران دنبال نماینده و دوست حضور دارند، می توان گفت: تعداد نفراتی که یک فرد می تواند بشناسد به اندازه گذشته است؟

برطبق مردم شناس بریتانیایی، رابین دانبار، عدد جادویی برای روابط انسان ها 150 است. دانبار طی مطالعات خود بروی نخستیان متقاعد شد بین اندازه مغز و اندازه گروه در این گونه نسبت وجود دارد. او نقشه این نسبت را به وسیله تصویربرداری عصبی و مشاهده فعالیت جفت یابی این جانوران تهیه کرد. دانبار نتیجه گیری کرد اندازۀ نئوکورتکس مغز -بخشی از مغز که با شناخت و زبان مرتبط است - به کل بدن، با اندازۀ گروه های اجتماعی منسجم نسبت دارد. این نسبت محدود نمایندۀ میزانی از پیچیدگی است که یک نظام اجتماعی از عهده مدیریت آن برمیاید.

دانبار و همکارانش این اصل پایه را در خصوص انسان ها بکار بردند و داده های روانشناسی معاصر، مردم شناسی و تاریخی درباره اندازه گروه ها - شامل اینکه گروه ها تا قبل از فروپاشی و جدایی چه تعداد نفر را در خود جای می دهند - را آنالیز کردند. آن ها در تمام نمونه های خود به یک عدد رسیدند: 150.

بر طبق دانبار و محققان متأثر از او، قانون 150 نفر در خصوص جوامع شکارگر-گردآورنده و همینطور تعداد زیادی از گروه های مدرن: ادارات، محلات، انجمن ها، کارخانه ها، اردوگاه های مسکونی، سازمان های نظامی، دهکده های قرن 11 انگلستان و حتی فهرست کارت های کریسمس صادق است. کافیست تعداد افراد داخل گروه از 150 نفر بیشتر گردد، آن وقت بعید است گروه برای مدت طولانی به صورت منسجم باقی بماند. (یک دلالت این موضوع این است که در عصر شهرنشینی برای پیشگیری از تنش و بیگانگی افراد باید در درون شهر های خود جماعت های شبه روستایی تشکیل دهند).

اما عدد 150 تمام داستان نیست. اعداد دیگری نیز در فرضیه مغز اجتماعی وجود دارند. بر اساس این فرضیه (در بعضی منابع به عنوان نظریه مغز اجتماعی نیز شناخته می گردد)، حلقه های روابط ما از نزدیکترین به دورترین بزرگتر می شوند. تنگ ترین حلقه فقط 5 عضو دارد: عزیزان ما. بعد از این لایه به ترتیب لایه های 15 نفری (دوستان خوب)، 50 نفری (دوست)، 150 نفری (تماس های معنادار)، 500 نفری (آشنایان) و 1500 نفری (افرادی که می شناسیم)، قرار می گیرند. افراد می توانند در درون این جابه جا شوند؛ اما ایده اصلی این است که برای هر تازه واردی باید فضا باز گردد.

دانبار مطمئن نیست چرا اعداد این لایه ها همه مضربی از 5 هستند، اما می گوید: این عددِ 5 در میمون ها و گوریل ها بنیادی است.

البته، تمام این اعداد واقعا نشان دهنده یک طیف و پیوستار هستند. به طور مثال، برونگرایان تمایل دارند شبکه های بزرگتر و دوستان بیشتری داشته باشند، درحالیکه درونگرا ها روی تماس های بسیار محدود تمرکز می نمایند؛ و زنان عموماً نفرات بیشتری در لایه های نزدیکتر به خود دارند.

دانبار می گوید: آنچه این لایه ها را در زندگی واقعی و روابط چهره به چهره معین می نماید... بسامد ملاقات های شما با افراد است. شما دارید مجبور شده اید هر روز آنالیز کنید و تصمیم بگیرید که چه میزان از وقت خود را می توانید به تعاملات اجتماعی اختصاص دهید.

سازمان های خاص این ایده ها را بسیار جدی می گیرند. به طور مثال، اداره مالیات سوئد، ادارات خود را طوری طراحی نموده که ظرفیت آن از 150 نفر تجاوز نکند.

انتقاد از 150

همگان به نظریه مغز اجتماعی معتقد نیستند. بعضی تردید دارند بتوان یک عدد خاصِ جادویی را به تعاملات اجتماعی نسبت داد. اما، این نظریه همچنان می تواند تمرین خوبی برای فکر کردن درباره جوامع و تکامل باشد.

کریستیانا آسِدو کارمونا، مردم شناس و اقتصاد دان از دانشگاه لیون در اسپانیا می گوید: اگرچه عوامل مختلفی هستند که تعداد روابطی که یک فرد می تواند ایجاد و نگه دارد را محدود می نمایند، این مطالعات به ما یاری می نمایند تأثیرات این متغیر ها را هم بهتر اندازه گیری کنیم و هم بهتر بفهمیم.

در میان همه افرادی هم که به وجود عددِ دانباری معتقدند، توافق بر سر عدد 150 وجود ندارد. مطالعاتی که بروی گروه های اجتماعی مختلف در آمریکا اجرا شده است نشان می دهد خوشه های شبکه های اجتماعی در حدود 290 نفر است. اما در این میان متغیر هایی دخیل هستند. برای مثال، فردی را در نظر بگیرید که آنقدر ثروتمند است که می تواند دستیارانی را برای مدیریت روابطش استخدام کند - یا بعضی از امور عاطفی را برون سپاری کند - این فرد دیگر محدودیتی در تعداد روابطش نخواهد داشت و می تواند روابط زیادی را به خوبی حفظ کند.

گفته می گردد در بسیاری از جنبه های زندگی اجتماعی، افرادی که روابط بسیار گسترده دارند، همان هایی هستند که ثروت های کلانی دارند.

البته بعضی نسبت به روش شناسی عددِ دانبار انتقاد دارند. آن ها معتقدند اندازه مغز نخستیان، به جز پیچیدگی های اجتماعی، تحت تأثیر عوامل دیگری همچون تغذیه نیز هست؛ و تیمی از دانشمندان هلندی-بریتانیایی استدلال نموده اند اگرچه نئوکورتکس کوچک است، ظرفیت اجتماعی می تواند در زمینه های فرهنگی مختلف و با یاری تکنولوژی گسترش پیدا کند.

یک مثال جاماییکایی های فقیری هستند که در تلفن های همراهشان فهرستِ بلندی از افراد دارند. این فهرست ها، که حتی شامل افرادی با روابط زود گذر یا به اصطلاح رهگذران نیز می گردد، معمولاً بیش از 150 نفر را در خود جای می دهد؛ بنابراین همانطور که آسِدو کارمونا در یک مطالعه تطبیقی، که در غنا، اوآکسانا و مکزیک اجرا شده است، نشان می دهد: سرمایه اجتماعی، به خصوص برای افرادی که هیچ شکل دیگری از سرمایه ندارند، بسیار مهم است.

تنوع زیستی بالا، زندگی در مناطق کوهستانی دور از دسترس و نفوذ استعمار اسپانیا بر هویت های قومی از مواردی بودند که بر حلقۀ کوچک اعتماد اهالی اوآکسانا تأثیر گذاشتند؛ بنابراین در این بافت فرهنگی نزدیکترین لایه به فرد را تعداد اندکی از اعضای خانواده هسته ای او تشکیل می دهند. اما در غنا که منابع محیط زیستی محدودتر بوده، همکاری های میان قومی و حلقه های اعتمادِ بزرگتر برای بقا ضروری بوده است؛ بنابراین آسِدو کارمونا تأکید می نماید: تمرکز بر اندازه مغز و محدودیت های شناختی، بیش از اندازه ساده کردن این مسئله است.

شاید عدد دانبار برای جوامع پیشامدرن یا برای گروه هایی با درآمد های متوسط که در جوامع غربی معاصر زندگی می نمایند، قابل استناد باشد. اما حتی در این جوامع هم با وجود فرهنگ اینترنت روابط در حال تغییر است.

حضور آنلاین

هر روز تعداد بیشتری از افراد به این ایده ایمان می آورند که در زندگیِ آنلاین اجتماعی هر چه دایره ارتباطاتتان محدودتر باشد، بهتر است. بسیاری از کاربران فیس بوک معتقدند هرچه گروه ها کوچکتر و سری تر باشند، بهتر است؛ بنابراین تا کنون، تحقیقات دانبار و همکارانش در روابط آنلاین نشان می دهد، روابط آنلاین از لحاظ محدودیت عددیِ روابط شبیه روابط آفلاین است.

دانبار می گوید: وقتی افراد بازی های آنلاین انجام می دهند، همان لایه هایی را در روابطشان ایجاد می نمایند که در دنیای واقعی دارند؛ بنابراین به نظر می رسد این ویژگی های ذهن انسان است که محدودیت هایی را بر تعداد افرادی که فرد می تواند به لحاظ ذهنی با آن ها ارتباط داشته باشد، اعمال می نماید.

دانبار و همکارانش تحقیقاتی روی فیس بوک با استفاده از داده هایی مانند تعداد گروه های مشترک و پیغام های خصوصی ارسال شده انجام دادند تا تعداد ارتباطات را در برابر میزانِ قوتِ آن ها آنالیز نمایند.

دانبار می گوید داشتن بیشتر از 150 دوست در فیس بوک یا دنبال نماینده در توئیتر نشان دهنده تعداد طبیعی افرادی است که یک نفر در لایه های بیرونی روابط خود دارد یعنی همان گروه های 500 و 1500 نفری. برای اکثر افراد برقراری رابطه صمیمانه با بیش از 150 نفر امکان پذیر نیست.

او می گوید: رسانه دیجیتال، شامل تلفن، فقط سازوکار دیگری را فراهم می نماید که شما با دوستانتان تماس برقرار کنید.

حتی با اینکه در دنیای آنلاین امکان ناشناس ماندن فرد وجود دارد، از نظر دانبار این ویژگی تفاوتی با ویژگی های دنیای آفلاین ندارد. او ناشناسی اینترنتی را با امکان استفاده از اعتراف در کلیسای کاتولیک مقایسه می نماید. این رابطه صمیمانه نیست، اما رابطه ایست که مزایای محرمانه بودن را در میان شبه-غریبه ها تشخیص می دهد. در دنیای آفلاین نیز گریه روی شانه های مجازی کار سختی است، و شاید کسی مستمع این اعترافات باشد و شاید کسی آن ها را نشوند.

برطبق این دیدگاه، ماهیتِ روابط اجتماعی که غیرفیزیکی است و از زمان واقعی پیروی نمی نماید؛ به این معنی است که این نوع روابط نمی توانند روابط دنیای واقعی را به طریق معنادار به چالش بکشند. روابط چهره به چهره، با تمام اطلاعاتی که فرد به صورت غیرکلامی دریافت می نماید، همچنان برای ارتباطات لازم است.

اما تحقیقات خود دانبار نشان می دهد نسل های جدید اندکی متفاوت هستند. افراد بین 18 تا 24 سال در مقایسه با آن هایی که بین سنین 55 و به بالا هستند، شبکه های اجتماعی آنلاین گسترده تری دارند؛ و تقدم ارتباطاتِ فیزیکی در نظریه مغز اجتماعی ممکن است کمتر در خصوص این گروه سنی که زندگی بدون اینترنت را تجربه ننموده است، صدق کند؛ برای این افراد زندگیِ دیجیتالی همانقدر بامعناست که زندگی آنالوگ.

منطقی به نظر می رسد که تعداد دوستان یک فرد محدود باشد. آنچه که به وضوح معین نیست این است که این ظرفیت، با توجه به شیوه هایی که افراد به صورت آنلاین تعامل می نمایند، در حال افزایش است یا کاهش.

منبع: BBC WORLD

مترجم خبرنگاران: عاطفه رضوان نیا