کتاب من طبیعت هستم تصویر جامع از دنیا بینی هنری جکسون پولاک - کولو

گران قیمت ترین تابلوی این هنرمند بزرگ اکنون در موزۀ هنرهای معاصر تهران نگهداری می گردد. این اثر که نقاشی دیواری روی زمینه قرمز هندی (Mural on Indian red ground) نام دارد، یکی از نقاشی های معروف پولاک، با تکنیک رنگ روغن در سبک اکسپرسیونیسم انتزاعی است. این نقاشی گران بهاترین اثر این موزه و به گمانی، باارزش ترین اثر پولاک در دنیا است که آخرین بار چیزی حدود 250 میلیون دلار ارزش گذاری شده است.

نقاشی دیواری روی زمینه قرمز هندی، جکسون پولاک 1950، رنگ روغن، 183× 244، موزۀ هنرهای معاصر تهران

در ادامه برای آشنایی بیشتر با این هنرمند و سبک هنری اش، نگاهی اجمالی خواهیم داشت به دو کتاب تاریخ هنر نوشتۀ معروف ارنست گامبریچ و من طبیعت هستم؛ جکسون پولاک اثر پپ کارمل که به تازگی به فارسی ترجمه شده است.

ارنست گامبریچ در کتاب تاریخ هنرش که یکی از جامع ترین و مشهورترین کتب تاریخ هنر در دنیا است، در فصل آخر تحت عنوان تاریخ بی پایان در خصوص جکسون پولاک اینچنین می نویسد:

در دنیای غرب جنبه ای از نقاشی وجود داشت که همچنان نامکشوف به نظر می رسید و آن نفس کارکردن با رنگ، فارغ از هرگونه انگیزه یا هدف دیگر بود. در زبان فرانسه این تمرکز برخط یا لکۀ قلم تاشیسم یا رنگ افشانی خوانده می گردد که از کلمۀ tache به معنی لکه ساخته شده است. ولی جکسون پولاک (1912 - 1956) نقاش، آمریکایی با شیوه های بدیع رنگ ورزی خود توجه برانگیز شد. پولاک تحت تأثیر سوررئالیسم قرار گرفته بود ولی به تدریج برای طبع آزمایی در هنر آبستره، خود را از آن صور خیالی غریبی که بر نقاشی هایش سایه افکنده بود، فارغ ساخت. از آن جا که از شیوه های سنتی کلافه شده بود، بوم خود را بر زمین نهاد و آغاز به چکاندن و افشاندن و ریختن رنگ بر روی آن کرد تا بدین وسیله آرایش های شگرفی را به وجود آورد.

گامبریچ ضمن بیان اینکه احتمالاً پولاک خاطره ای از نقاشان چینی در فکر داشته است که این شیوه های غیرمتعارف را به کار می بردند، در خصوص سبک نوین او می نویسد: آن گوریدگی و گره خوردگی که از این حرکت ناشی می گردد به دو معیار متضاد قرن بیستم پاسخ می گوید: یکی تمایل به سادگی و خودانگیختگی کودک وار است که خاطرۀ خط خطی کردن های بچگانه را در دوره حتی پیش از آغاز به تصویرسازی های فکری زنده می نماید؛ و در قطب متضاد، آن علاقه متعالی به مسائل نقاشی ناب. بنابراین پولاک به عنوان یکی از مبتکران سبک نوین نقاشی اطواری یا اکسپرسیونیسم انتزاعی اعتبار و معروفیت یافته است.

در نظر پولاک برای آفرینش هنری، نباید از پیش تامل کرد؛ بلکه اثر هنری باید با غلیان و جوششی ناگهانی و خود به خود آفریده گردد. ارنست گامبریچ معتقد است در شکل گیری ایده های پولاک، عرفان ذن بودیسم چندان بی تاثیر نبوده است. چنان چه یکی از مهم ترین حکمت های عرفان ذن این است که هیچ کس نمی تواند به اشراق نائل آید مگر آنکه از بند عادت تفکر عقلی برهد. پولاک نیز حین آفرینش، خویش را از هر قید و بندی رها می سازد.

پپ کارمل، نویسنده، پژوهشگر و استاد تاریخ هنر دانشگاه نیویورک، در کتاب من طبیعت هستم مجموعه ای از نوشته ها را در معرفی این نقاش بزرگ، به همراه گزیده ای از نقل قول هایش و چند گفت وگو با او و دربارة او؛ گردآوری نموده است. این اثر که تصویر جامعی از جکسون پالاک و دنیا بینی هنری او را به مخاطب ارائه می دهد، به تازگی به وسیله علی قنبری ترجمه شده و انتشارات رایبد آن را منتشر نموده است.

در این کتاب، پولاک به عنوان یکی از پیش گامان جنبش اکسپرسیونیسم انتزاعی چنین معرفی می گردد: او با شیوة کاملاً انتزاعی اش، خود را از محدودیت های سه پایة نقاشی و عمود قراردادن بوم آزاد کرد. در تکنیک پولاک، رنگ فی البداهه روی بوم می چکد - نقاشی کنشی - و نقاش در استفاده از رنگ برای خلق هنرش دقتی به خرج نمی دهد، بلکه آن را کاملاً زندگی می نماید. نقاشی به سیاق پولاک، خلق اثر با تمام بدن است، به گونه ای که هنرمند در حین رقصیدن در فرایند گم شده و اجازه می دهد نقاشی تقریباً خودش را خلق کند! برخلاف نظر عده ای، بسیاری جکسون پولاک را بزرگ ترین هنرمند زمانة خود می دانند و متفق القول اند که پولاک یکی از پرسروصداترین هنرمندان قرن بیستم بود که هنر مدرن پیش وپس از او، معنای دیگری یافت.

تاثیر پولاک در تاریخ نقاشی آنچنان مشهود است که همیشه توجه پژوهشگران و تاریخ نگاران هنر را به خود واداشته است. چنانچه مشاهده شد ارنست گامبریچ در دهه 50 میلادی تصویری دقیق از پولاک در یکی از مهم ترین و پرخواستارترین کتب تاریخ هنری، ارائه می دهد. پژوهش در باب ایده ها و آثار پولاک در میان پژوهشگران معاصر نیز همچنان جریان دارد؛ چنانچه پاپ کارمل را به نگارش اثری مستقل در باب هنر او واداشته است.

پولاک حتی در طول حیاتش نیز از معروفیت زیادی برخوردارد بود. معروف ترین نقاشی های او در سبک قطره چکانی بین سال های 1947 تا 1950 آفریده شدند. او پس از انتشار مصاحبه ای در سال 1949 درمجلۀ life به اوج نقطۀ معروفیت خود رسید؛ اما این معروفیت در نهایت موجب سرخوردگی اش شد. چندی پس از انتشار این مصاحبه با عنوان آیا پولاک بزرگترین نقاش حال حاضر در ایالات متحده است؟ او به طور غیرمنتظره ای سبک قطره چکانی را رها کرد. این هنرمند پرآوازه تنها چندسال بعد از مشهور شدنش در 11 آگوست 1956 درست در فاصلۀ یک مایلی از خانه اش در یک سانحۀ رانندگی جان خود را از دست داد. شاید اگر این حادثۀ رانندگی در 44 سالگی اش رخ نمی داد، آثاری بیشتر با خلاقیت هایی افزون در دنیای هنر از این نقاش بزرگ و پرسروصدا به جا می ماند.

سنگ مزار پولاک، نیویورک